Umowa o współpracy miast partnerskich pomiędzy Tatabanyą na Węgrzech a Będzinem została podpisana 11 listopada 2000 roku.
Historia
Ludzie zamieszkiwali ten teren już w epoce kamienia, czego dowodem są liczne znaleziska. Bogactwo zasobów naturalnych, otoczenie pasm górskich oraz dostęp do wody tworzyły idealne warunki życia już od czasów prehistorycznych. Pierwsze wzmianki o osadzie Banhida pochodzą z 1288 roku, której nazwa została udokumentowana w liście królewskim.
Po tragicznej bitwie pod Mohaczem teren ten został zniszczony przez Turków. Mieszkańcy opuszczali swoje domostwa lub dostawali się do niewoli. Obszar często zmieniał swoich właścicieli. W końcu Tata wraz z przyległymi wioskami została kupiona przez hrabiego Józefa Esterhazy w 1727 roku. W ten sposób powstała posiadłość Tata-Gesztes składająca się z osad Alsogalla, Banhida i Felsogalla. Nowy dziedzic zaczął budować domy, aby zaludnić uprzednio opuszczone wioski. Podczas węgierskiego spisu powszechnego w 1785 roku trzy miasta liczyły 2566 mieszkańców. Ludność Banhidy stanowili w 2/3 Słowacy, natomiast dwóch pozostałych osad Niemcy.
Diametralną zmianę w życiu regionu spowodowało odkrycie pokładów węgla pod koniec XIX wieku. Po 1896 roku, kiedy kopalnię opuścił pierwszy wagon węgla a potencjał kopalniany zaczął wzrastać, Węgierskie Towarzystwo Kopalni Węgla Kamiennego stworzyło stabilną i zróżnicowaną gospodarkę. Rozwój przemysłu górniczego sprawił, że w 1902 roku powstało oddzielne miasto Tatabanya. Ożywienie gospodarcze przyniosło znaczące zmiany zarówno jeśli chodzi o rozmiar populacji, styl życia, architekturę, jak i życie kulturalne miasta. Do 1940 roku niewielka osada przekształciła się w jedno z najbardziej znaczących centrów przemysłowych w Kraju Zadunajskim, gdzie fabryki zatrudniały 10 000 robotników i dawały utrzymanie niemal 30 000 ludzi. W ten sposób powstało „Węgierskie Zagłębie Ruhry”.
Powiększanie się kolonii pracowniczych spowodowało niemal całkowite połączenie się miast. Ich zjednoczenie było uzasadnione zarówno z ekonomicznego, jak i administracyjnego punktu widzenia. Upaństwowienie kopalń przyspieszyło ten proces. W momencie gdy cztery miasta zjednoczyły się w 1947 roku w jedno pod nazwą Tatabanya, obszar ten stał się największym węgierskim centrum przemysły kopalnianego i ciężkiego. 2/3 państwowego zapotrzebowania na węgiel było zaspokajane przez tatabańskie kopalnie.
W 1950 roku Tatabanya stała się stolicą komitatu Komarom-Esztergom, co przyspieszało rozwój miasta. Powstawanie osiedli mieszkaniowych wynikało z dalszego uprzemysławiania terenu. W latach 50. i 60. kopalnie zatrudniały nawet do 17 000 robotników, a w mieście nie było rodziny, która nie miałaby powiązań z górnictwem.
Do 1987 w kopalniach starego zagłębia Tatabanyi pokłady węgla zostały wyczerpane, a kopalnie zamknięte. Wydobycie kontynuowano przez kilka lat w tzw. kopalniach eoceńskich poza granicami miasta. Obecnie Skansen Muzeum Górnictwa w Tatabanyi znajdujący się na terenie szybu nr 15 upamiętnia 26 szybów i 5 kopalni.
Po zmianie ustroju przekształcenie na gospodarkę rynkową wymogło zmiany strukturalne w gospodarce lokalnej. Po 110 latach górnictwo i przemysł ciężki na nim oparty załamał się. Trudności zmian społecznych i gospodarczych wywołane zmianą ustroju w 1989 lokalne władze zdołały przezwyciężyć dzięki świadomej polityce, zaplanowanemu rozwojowi gospodarki i czynnemu wkładowi mieszkańców. Dzięki temu gospodarka Tatabanyi została uzdrowiona. Do Tatabanyi przeniosły się firmy i korporacje tworzące tysiące nowych miejsc pracy. Obecnie Tatabanya należy do jednych z najszybciej rozwijających się miast w kraju.
Gospodarka
Mając na uwadze świadomy rozwój w ubiegłej dekadzie, najważniejszy cel strategii rozwoju gospodarczego – zróżnicowana struktura ekonomiczna – został osiągnięty. W mieście siedziby mają ważne firmy samochodowe takie jak amerykańsko-niemiecki Suoftec (joint venture), japoński AGC i Bridgestone działające w Parku Przemysłowym, znany duński producent pomp Grundfos oraz duńska firma Coloplast produkująca przyrządy medyczne. Przemysł elektroniczny reprezentowany jest przez FCI Connections, Sanmina-SCI i wiele innych. Zenon Systems, zaangażowany w kwestie środowiskowe ma swój oddział do przeprowadzania prac badawczo-rozwojowych. Władze lokalne przywiązują szczególną uwagę do profesjonalnych szkoleń, by zapewnić firmom wykwalifikowaną kadrę pracowniczą. W związku z powyższym powstało w Tatabanyi Regionalne Zintegrowane Centrum Szkoleniowe Banki Donat. Działania samorządu lokalnego mające na celu rozwój gospodarczy cechują się elastycznością i zdolnością adaptacji do trendów gospodarki światowej. Tatabanya oferuje miejsca dla dynamicznie rozwijających się przedsiębiorstw i rozwijanych technologii.
Ludność
Tatabanya, licząca 72 000 mieszkańców, jest najbardziej zaludnionym miastem w powiecie. Od wieków żyje tu kilka mniejszości narodowych, w tym również polska. Polacy przybyli tu w okresie Wiosny Ludów, w 1848-49, by wspomóc Węgrów w ich walkach narodowowyzwoleńczych. Druga fala to uciekinierzy z okresu II wojny światowej, a trzecia grupa to górnicy podejmujący pracę w tutejszych kopalniach.
Edukacja
Odkrycie pokładów węgla pod koniec XIX wieku sprawiło, że poziom wykształcenia znacznie się obniżył w porównaniu do średniej krajowej - ludzie woleli pracować niż się uczyć. W późniejszym okresie sytuacja się zmieniła i coraz więcej osób kończyło szkoły średnie. Obecnie w mieście działa 6 żłobków, 16 przedszkoli, 18 szkół podstawowych i 8 średnich.
Sport
Życie sportowe miasta rozwijało się równocześnie z rozwojem górnictwa. W lutym 1910 roku kilku piłkarzy założyło Tatabański Klub Sportowy, który działa po dziś dzień pod tą samą nazwą. Tatabański Górniczy Klub Sportowy był największym klubem w regionie do drugiej połowy XX wieku. Sportowcy do niego należący odnieśli wiele krajowych i międzynarodowych zwycięstw. Imre Foldi, który otrzymał tytuł „Sportowca Narodu”, wziął udział w pięciu olimpiadach, a w Monachium został mistrzem w podnoszeniu ciężarów. Piłkarze Gusztav Szepesi, Tibor Csernai i Józef Gelei również przeszli na emeryturę jako mistrzowie olimpijscy. Drużyna piłkarska Tatabanyi wygrała Środkowoeuropejski Puchar w Piłce Nożnej w 1974 i 1975 roku. Co więcej, w 1981 pokonali legendarną drużynę Realu Madryt. Męska drużyna w piłce ręcznej zdobyła mistrzostwo Węgier cztery razy.
Klub oferuje 8 rodzajów aktywności fizycznej: lekkoatletyka, wrestling, piłka ręczna kobiet, box, kręgle dla kobiet, piesze wędrówki, szermierka. Istnieją również niezależne stowarzyszenia sportowe piłki nożnej, piłki ręcznej, dżudo, wodnego polo, pływania i piłki siatkowej. Również sporty masowe zawsze były popularne w Tatabanyi. Ponad 1000 zawodników gra w piłkę nożną, jest też kilka drużyn amatorskich będących miłośnikami kręgli. Dwa najważniejsze na Węgrzech rajdy zaczynają się i kończą w Tatabanyi: Gerecse 50 – 50 km i Tatabanya 30 – 30 km. Miasto stale udoskonala swoje sportowe zaplecze. Ostatnio odnowiono stadion do piłki nożnej – powstała nowa sztuczna nawierzchnia i boisko lekkoatletyczne. Odrestaurowany został też Stadion Sportowy im. Imrego Foldiego nazwany na cześć wybitnego sztangisty. Dla wszystkich miłośników sportów miasto oferuje bogate zaplecze sportowe.
Kultura
Najstarszą instytucją kulturalną jest Nephaz (Budynek Publiczny) będący siedzibą teatru, kina i kilku grup artystycznych od czasów otwarcia w 1917 roku. Pięknie odnowiony Teatr Jaszai Mari działa w tym budynku od 1991. Mimo że nie ma stałego repertuaru, liczne przedstawienia i sztuki wystawiane są na jego deskach przez podmioty zewnętrzne. Jest wiele ośrodków dla społeczności lokalnej. Największym z nich jest Publiczne Centrum Społecznościowe, które rozpoczęło działalność w latach 80. ubiegłego stulecia. Centrum Społecznościowe Puskin w dzielnicy Banhida dba o zachowanie tradycji słowackich, podczas gdy ośrodki w Alsogalla i Felsogalla podtrzymują tradycje niemieckie. Goście mogą prześledzić rozwój pierwszych osad w Miejskim Muzeum w Tatabanyi, którego częścią jest Skansen Przemysłowy. Jako wyjątkowa instytucja w Europie odgrywa istotną rolę w przedstawianiu życia górników i zachowaniu dziedzictwa górniczego. Poza instytucjami kulturalnymi w Tatabanyi mieszkańcy mają dostęp do basenu, lodowiska, hali sportowej i pola namiotowego. W mieście po dziś dzień, w siedzibie Nephaz, działają następujące zespoły: Górnicza Orkiestra Dęta, Orkiestra Symfoniczna, Górnicza Ludowa Grupa Taneczna, Górniczy Klub Sztuk Pięknych. Prace zlokalizowane na terenie miasta określają charakter miasta. Poza pomnikami upamiętniającymi dwie wojny światowe warto m.in. wymienić rzeźbę Endre Ady'ego, rzeźbę Św. Barbary, „Drzewo Życia” czy pomnik męczenników. W 2012 roku miało miejsce oficjalne otwarcie zmodernizowanego Rynku Głównego, gdzie znajduje się drewniana rzeźba wodza Arpada. Plac ma stanowić miejsce, z którym utożsamiają się mieszkańcy wszystkich trzech dzielnic. W 2013 roku powstał nowy obiekt kulturalny Agora Vertes. Jednym z podstawowych celów, które przyświecały jego powstaniu, było wzmocnienie więzi pomiędzy lokalnymi społecznościami, a także zaspokojenie kulturalnych potrzeb grup etnicznych i mniejszości narodowych mieszkających w Tatabanyi. W Agorze odbywają się warsztaty, konkursy, koncerty, wystawy, itp; młodzież może otrzymać poradę przy wyborze swojej ścieżki zawodowej.
Legenda
Podanie ustne o jaskini Szelim mówi, że dawno temu podczas tatarskiego najazdu mieszkańcy 7 sąsiednich wiosek opuścili swoje domy, by ukryć się w głębi jaskini przed wojskami sułtana Selima, którzy niszczyli Kraj Zadunajski. Niestety Turcy odnaleźli ukrytych ludzi i podłożyli ogień przed wejście do jaskini. Dym z ogniska zadusił wszystkich, którzy znajdowali się w środku. Dowodem na to, że każda bajka zawiera ziarnko prawdy, jest odkrycie ludzkich kości dokonane przez archeologa Istvána Gaála.
Według innej legendy, stojący na czele szczepu Madziarów Arpad przeprowadził swoich pobratymców przez Przełęcz Warecką na tereny obecnych Węgier, gdzie stoczył zwycięską walkę z armią Świętopełka, Księcia Wielkich Moraw. Podanie głosi również, że drogę osadnikom wyznaczał ptak turul – obecny symbol Tatabanyi strzegący miasta z pobliskiego wzgórza Kohegy. Turul rozpościera swe skrzydła na 15 metrów. Jest to największa rzeźba mitycznego ptaka w Środkowej i Wschodniej Europie.