Skąd organizacja może czerpać środki na swoją działalność?
Stowarzyszenia i fundacje mogą korzystać z różnorodnych źródeł finansowania swej działalności:
- składki członkowskie
- darowizny (pieniężne i dary rzeczowe)
- dotacje ze środków publicznych i prywatnych
- sponsoring
- odpisy 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (organizacje pożytku publicznego)
- zbiórki publiczne, kampanie
- dochody z majątku organizacji, inwestycje kapitałowe
- nawiązki sądowe
- dochody z działalności odpłatnej pożytku publicznego
- dochody z działalności gospodarczej
- spadki, zapisy
- inne źródła: kredyty, pożyczki, itp.
Składki członkowskie
To źródło finansowania, z którego korzysta najwięcej organizacji – prawie 60%. Składki członkowskie występują tylko w organizacjach typu członkowskiego, czyli stowarzyszeniach i związkach stowarzyszeń. Informacja o obowiązku płacenia składki przez członków jest zapisana w statucie organizacji. Wielkość składek członkowskich jest dowolna i ustala ją walne zebranie członków. Niepłacenie składek członkowskich jest najczęściej występującą przyczyną pozbawiania członków przynależności do stowarzyszenia.
Darowizny
Darowizna jest umową, unormowaną w Kodeksie cywilnym, zawartą między darczyńcą a obdarowanym. Darowiznę mogą dawać i otrzymywać zarówno osoby prywatne, jak i osoby prawne.
Darowizna od strony darczyńcy
Osoba prywatna lub firma (płacąca podatek dochodowy) może przekazać darowiznę stowarzyszeniu czy fundacji lub organizacji kościelnej, działającym na rzecz określonych celów społecznych albo na cele kultu religijnego. Cele te (nazywane również „sferą zadań publicznych”) określa Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Darowizna przekazywana jest w roku podatkowym, z którego się rozliczamy. Przepisy dotyczące darowizn i ich odliczania od podatku stosunkowo często zmieniają się. Obecnie osoby prywatne, które przekazały darowiznę, mogą maksymalnie odliczyć od podstawy opodatkowania 6% uzyskanego dochodu – bez względu na wysokość darowizny.
Osoby prawne (np. firmy, instytucje), które przekazały darowiznę, mogą od dochodu, stanowiącego podstawę opodatkowania, odliczyć kwotę nieprzekraczającą 10% dochodu w danym roku podatkowym. Osoby prowadzące działalność gospodarczą, a rozliczające się według liniowej 19% stawki podatkowej, nie mogą skorzystać z odliczenia od podatku z tytułu przekazanej darowizny.
Podatnicy korzystających z odliczenia z tytułu przekazanych darowizn mają obowiązek wykazania w zeznaniu rocznym kwoty przekazanej darowizny, kwoty odliczonej darowizny oraz danych identyfikacyjnych obdarowanego (m.in. jego nazwy, adresu i NIP-u).
Jeżeli przedmiotem darowizny są pieniądze, to powinna być ona udokumentowana dowodem wpłaty na rachunek bankowy obdarowanej organizacji.Zaś w przypadku darowania rzeczy lub usług – potwierdzeniem jest dokument przekazania tej darowizny oraz dokumenty potwierdzające faktyczne wydatki związane z tą darowizną.
Darowizna od strony obdarowanego
Stowarzyszenia i fundacje jako osoby prawne nie płacą podatku od otrzymanych darowizn.
W swoim zeznaniu podatkowym obdarowana organizacja musi wyodrębnić kwoty ogółem otrzymanych darowizn ze wskazaniem celów jej przeznaczenia (zgodnie ze sferą działalności pożytku publicznego). Musi też wyszczególnić darowizny pochodzących od firm czy instytucji (osób prawnych) z podaniem nazwy i adresu darczyńcy, jeżeli jednorazowa kwota darowizny przekracza 15.000 zł lub jeżeli suma wszystkich darowizn otrzymanych w danym roku podatkowym od jednego darczyńcy przekracza 35.000 zł.
Obdarowane organizacje mają również obowiązek podania tych informacji do publicznej wiadomości przez publikacje w Internecie, środkach masowego przekazu lub wyłożenie dla zainteresowanych w miejscach ogólnie dostępnych. Muszą też w formie pisemnej zawiadomić o tym właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Z obowiązku tego zwolnione są podmioty, których przychody za dany rok podatkowy nie przekraczają 20.000 zł.
Dotacje ze środków publicznych i prywatnych
Najpoważniejszym źródłem finansowania organizacji pozarządowych są dotacje (granty), które są przyznawana przez samorządy, administrację publiczną i źródła prywatne (głównie organizacje grantodawcze).
Dotacje są zazwyczaj przyznawane zwycięzcom konkursów, w czasie których wyłania się tych, którzy dane zadanie publiczne wykonają najlepiej. Obowiązek ogłoszenia konkursu na wykonanie jakiegokolwiek zadania publicznego – czyli na przyznanie pieniędzy przez administrację na realizację określonego celu – wprowadziła Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Sponsoring
Sponsoring polega na finansowaniu określonego przedsięwzięcia w celu promocji (osoby, firmy) sponsora. Celem sponsoringu jest utrzymanie lub podniesienie renomy, poprawa lub zmiana wizerunku firmy lub osoby.
Sponsor przekazuje środki finansowe, materialne lub usługi sponsorowanemu w zamian za działania promocyjne ze strony sponsorowanego. Warunki tej współpracy powinny być zawarte w umowie sponsoringowej. Umowa sponsoringu należy do umów nienazwanych, czyli umów nieprzewidzianych wprost w przepisach Kodeksu cywilnego. Wobec tego, że zawarcie tej umowy nie jest uregulowane w sposób szczególny należy stosować do niej zasady ogólne. Do podstawowych elementów takiej umowy należą postanowienia, dotyczące zobowiązania się sponsora do celowego finansowania określonej działalności oraz zobowiązanie się sponsorowanej organizacji do promocji sponsora.
Odpis 1%
Obywatele (płacący podatki dochodowe) mogą przekazać 1% swego podatku na rzecz wybranych przez siebie organizacji pozarządowych, które mają zarejestrowany sądownie status organizacji pożytku publicznego (OPP).
Podatnik, który chce przekazać 1% swojego podatku wybranej organizacji pożytku publicznego, wpisuje jej nazwę i numer KRS do odpowiedniej rubryki w rocznym zeznaniu podatkowym (PIT).
Pieniądze na konto organizacji przekazuje urząd skarbowy.
Lista organizacji, uprawnionych do zbierania 1% podatku w danym okresie rozliczeniowym, jest publikowana przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej do końca roku kalendarzowego, za który rozliczają się podatnicy. Na listę trafiają organizacje, które uzyskały status pożytku publicznego do dnia 30 listopada roku, za który rozliczają się podatnicy.
Więcej informacji na ten temat w serwisie www.pozytek.ngo.pl oraz www.pozytek.gov.pl
Zbiórki publiczne
Zbiórka to publiczne zbieranie rzeczy lub pieniędzy na pewien z góry określony cel, który musi być:
godny poparcia ze względu na interes publiczny, a więc np. religijny, państwowy, oświatowy, zdrowotny, kulturalno-społeczny lub społeczno-opiekuńczy (taki jak remont zabytku kultury czy budowa szpitala),
zgodny z prawem,
zgodny ze statutem stowarzyszenia lub organizacji albo aktem organizacyjnym komitetu, powołanego do zorganizowania zbiórki.
Nie można przeprowadzać zbiórek w interesie osobistym, dla prywatnego zysku. Nie oznacza to natomiast, że nie jest dozwolone przeprowadzenie zbiórki, aby zebrać datki np. na operację dla konkretnej osoby, gdyż mieści się to w definicji celu zdrowotnego. Gdy ktoś potrzebuje funduszy na rehabilitację, pokrycie kosztów leczenia itp. powinien zwrócić się do organizacji, której celem statutowym jest pomoc ludziom w podobnej sytuacji lub poprosić przyjaciół o założenie komitetu.
Kwestie związane z organizacją zbiórek publicznych reguluje Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych.
Zbiórka pieniędzy może mieć formę:
- apelu o dobrowolne wpłaty na konto zbierania pieniędzy do skarbonek, puszek
- sprzedaży cegiełek wartościowych
- sprzedaży przedmiotów i usług
- „domokrążnego” zbierania datków (ta forma dopuszczalna jest tylko wtedy, gdy przeprowadzenie zbiórki w takiej formie jest społecznie uzasadnione na danym terenie lub ze względu na charakter zbiórki, np. w przypadku klęski żywiołowej)
- listowną
- telefoniczną
- sms-ową
- internetową.
Zorganizowanie zbiórki publicznej wymaga uzyskania zezwolenia organów władzy administracyjnej (różnych w zależności od zasięgu i charakteru zbiórki). Więcej o zbiórkach publicznych: poradnik.ngo.pl/x/448375
Dochody z majątku organizacji, kapitał żelazny; inwestycje kapitałowe
Kapitał żelazny (kapitał wieczysty, endowment) to środki, które organizacja pozarządowa gromadzi po to, by czerpać z nich zyski, przeznaczone na realizację jej celów statutowych. Zasadą podstawową jest nienaruszalność kapitału żelaznego oraz stałe jego pomnażanie. Kapitał żelazny nie jest pojęciem prawnie zdefiniowanym w Polsce. Zasady jego tworzenia i działania regulują przepisy wewnętrzne organizacji oraz obowiązujące w Polsce regulacje prawne dotyczące stowarzyszeń czy fundacji (na podst. materiałów Akademii Rozwoju Filantropii). Inwestycje finansowe, które zgodnie z Ustawą o podatku od osób prawnych, mogą być dokonywane przez organizacje pozarządowe bez dodatkowych kosztów podatkowych, to:
- lokaty bankowe
- dłużne papiery skarbowe (czyli obligacje skarbowe i komunalne oraz bony skarbowe)
- jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych.
Zakup pozostałych papierów wartościowych (np. akcji) bez konieczności zapłaty podatku dochodowego, zgodnie z Ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych może się odbywać tylko za pośrednictwem wyspecjalizowanej firmy.
Nawiązki sądowe
Sąd skazując za przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwa drogowe popełnione pod wpływem alkoholu lub przeciwko środowisku, może orzec nawiązkę.
Nawiązka, czyli zasądzona kwota pieniędzy, jest przekazywana organizacji społecznej lub instytucji, której głównym celem jest ochrona zdrowia, udzielanie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach drogowych czy ochrona środowiska. Do końca 2011 r. pieniądze z nawiązek przydzielał sąd wydający wyrok w danej sprawie, wybierając podmiot, który ma je otrzymać z prowadzonej przez Ministerstwo Sprawiedliwości listy uprawnionych do tego „instytucji, organizacji społecznych, fundacji i stowarzyszeń”. Więcej o nawiązkach: poradnik.ngo.pl/x/448389.
Od 1 stycznia 2012 r. sądy orzekają nawiązki nie na rzecz konkretnych organizacji, ale na rzecz nowo utworzonego państwowego funduszu celowego, tj. Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej lub w wypadku sprawców przestępstw przeciwko ochronie środowiska – na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.Pieniądze z tego funduszu „zbierającego” zasądzone kwoty są rozdzielane centralnie w konkursie ofert. Więcej o zmianach w przepisach: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/670414.html. W przypadku niektórych nawiązek, np. na cel związany z ochroną zwierząt lub za przestępstwo związane z narkotykami, są one nadal orzekane przez sąd na rzecz konkretnych organizacji, a nie na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Dochody z działalności odpłatnej pożytku publicznego
Dochody z działalności odpłatnej pożytku publicznego pochodzą z opłat pobieranych przez organizację pozarządową (niekoniecznie posiadającą status organizacji pożytku publicznego) za działania prowadzone w ramach odpłatnej działalności statutowej (niebędące działalnością gospodarczą). Opłaty są zwrotem poniesionych nakładów. Możliwość uzyskiwania pieniędzy tą drogą wprowadziła Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Dochody z działalności gospodarczej
Stowarzyszenia i fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą. Zyski z tej działalności muszą być przeznaczone na prowadzenie działalności statutowej organizacji.
Coraz częściej, mówiąc o działalności gospodarczej stowarzyszeń i fundacji używa się pojęcia ekonomia społeczna. Pod tym szyldem kryją się różne instytucje, które łączy to, że po pierwsze – prowadzą jakąś działalność gospodarczą, po drugie – wypracowany zysk (zamiast gromadzić czy dzielić go między akcjonariuszy) inwestują w cele społeczne, przeznaczają na potrzeby swoich członków lub społeczności, w których działają. Są zatem instytucjami not-for-profit.
Komisja Europejska za podmioty ekonomii społecznej uznaje przede wszystkim cztery typy instytucji:
- przedsiębiorstwa społeczne,
- spółdzielnie,
- stowarzyszenia i fundacje,
- towarzystwa wzajemnościowe.
Mówiąc najogólniej, stowarzyszenia i fundacje tworzą sektor ekonomii społecznej wtedy, gdy w jakiś sposób działają w sferze gospodarczej. Ze względu na status prawny stowarzyszeń i fundacji ich nadwyżki bilansowe są przeznaczane na działalność statutową. Zatem wszelka działalność gospodarcza organizacji pozarządowych nie jest nastawiona na zysk, co jest warunkiem działania w sferze ekonomii społecznej.
Dla sektora ekonomii społecznej szczególnie charakterystyczne jest kilka rodzajów działań, prowadzonych przez organizacje pozarządowe. Można tu wymienić:
- prowadzenie działalności gospodarczej, a więc działanie na otwartym rynku;
- realizowanie zadań publicznych przez organizacje, które są wówczas dostarczycielami dóbr i usług (np. prowadzenie szkoleń dla bezrobotnych, świadczenie usług opiekuńczych);
- działania związane z rynkiem pracy.
Z jednej strony organizacje są w wielu przypadkach pracodawcą. Są to zwykle – co znów jest bardzo charakterystyczne dla ekonomii społecznej – bardzo elastyczne formy pracy, dostosowane do specyficznych potrzeb lokalnych lub potrzeb marginalizowanych grup. Organizacje tworzą również tzw. przejściowe rynki pracy (ang. intermediate labour market), przygotowując pracowników zagrożonych wykluczeniem społecznym wejścia czy powrót na otwarty rynek pracy. Organizują subsydiowane miejsca pracy, szkolenia i doradztwo. W dziedzinie ekonomii społecznej działają również organizacje infrastrukturalne (czyli tzw. wspierające), same niegenerujące zysku, ale starające się uruchomić potencjał gospodarczy lokalnej społeczności. Tego typu organizacje prowadzą inkubatory przedsiębiorczości, udzielają dotacji lub mikropożyczek na uruchomienie własnej działalności, oferują pomoc w zakładaniu spółdzielni socjalnych, itp.
Więcej na ten temat na ekonomiaspoleczna.pl
Spadki i zapisy
Stowarzyszenia i fundacje mogą być spadkobiercami. Jako osoby prawne nie płacą podatku od spadków.
Kredyty i pożyczki
Do tej pory kredyty i pożyczki nie stanowiły istotnego źródła finansowania działalności stowarzyszeń i fundacji. Jednakże w związku z przystąpieniem do Unii Europejskiej i pojawieniem się możliwości realizowania bardzo dużych projektów, znacznie przekraczających budżety stowarzyszeń i fundacji i wymagających zapewnienia częściowego wkładu własnego lub założenia własnych pieniędzy, ta forma zapewnienia finansowania może się rozwinąć. W dużym stopniu zależy to od postawy banków, które musiałyby uznać organizacje pozarządowe za wiarygodnych i wypłacalnych klientów. Obecnie w całej Polsce jest kilka instytucji finansowych, które mają ofertę dla stowarzyszeń i fundacji.